Το σπερμοδιάγραμμα αποτελεί το πρώτο βήμα για την εκτίμηση της γονιμότητας στον άνδρα και είναι η βασική εργαστηριακή αξιολόγηση του σπέρματος. Η σχολαστική ανάλυση του σπέρματος μπορεί να μας δώσει σημαντικά στοιχεία για την  γονιμοποιητική ικανότητα του εξεταζόμενου. Στο εργαστήριο μας το σπερμοδιάγραμμα πραγματοποιείται βάση της τελευταίας έκδοσης των κατευθυντήριων οδηγιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen-6th edition 2021). Συγκεκριμένα, η μικροσκοπική παρατήρηση γίνεται με χρήση μικροσκοπίου αντιθέτου φάσεως  (Phase Contrast), ενώ για τη μελέτη της μορφολογίας γίνεται χρώση των σπερματοζωαρίων με ειδική κυτταρολογική χρωστική και μικροσκοπική παρατήρηση.

Πριν την ανάλυση η συλλογή του δείγματος θα πρέπει να γίνει προσεκτικά, χωρίς να υπάρξει απώλεια σταγόνων, εντός αποστειρωμένου δοχείου. Για την ορθότερη αξιολόγηση των σπερματοζωαρίων, ο ασθενής θα πρέπει να έχει κρατήσει αποχή από οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη για 3 έως 5 ημέρες.

Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται το σπερμοδιάγραμμα;

Το σπερμοδιάγραμμα διενεργείται στις παρακάτω περιπτώσεις:

• Για τη διερεύνηση της υπογονιμότητας ενός ζευγαριού
• Για τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής
• Για την κρυοσυντήρηση σπέρματος για μελλοντική χρήση
• Για τη διερεύνηση της λειτουργίας των όρχεων μετά από χειρουργικές διαδικασίες ή θεραπείες που επηρεάζουν τους όρχεις

Η μέτρηση του βαθμού κατάτμησης του DNA των σπερματοζωαρίων (DFI) αποτελεί μια νέα εξέταση που χρησιμοποιείται για τη διερεύνηση της ανδρικής υπογονιμότητας. Η εξέταση εκτελείται με Κυτταρομετρία Ροής σύμφωνα με το πρωτόκολλο Tunel, η οποία αποτελεί τη μέθοδο αναφοράς. Ουσιαστικά, με την εξέταση αυτή γίνεται προσδιορισμός του ποσοστού των σπερματοζωαρίων τα οποία φέρουν θραύσματα στη διπλή έλικα του DNA. Η εξέταση είναι ειδική για τον προσδιορισμό μόνο των θραυσμάτων του DNA ενώ η ακεραιότητα της χρωματίνης προσδιορίζεται με άλλη μεθοδολογία.

Η ακεραιότητα του σπερματικού DNA είναι πολύ σημαντική για τη φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου, ενώ το υψηλό ποσοστό κατακερματισμού του σπερματικού DNA έχει συσχετισθεί με αυξημένη πιθανότητα αποτυχίας κύησης και αποβολών.

Αυξημένο ποσοστό κατάτμησης στο DNA των σπερματοζαρίων έχει συσχετιστεί με παθολογικές παραμέτρους σπέρματος, ωστόσο υψηλός βαθμός κατακερματισμού του σπερματικού DNA, μπορεί να βρίσκεται και σε άνδρες με φυσιολογικό σπερμοδιάγραμμα.

Από μελέτες έχει παρατηρηθεί πως ζευγάρια όπου το ποσοστό του DFI είναι μικρότερο του 30%, έχουν περίπου διπλάσια πιθανότητα επιτυχούς κύησης με IVF.

Αιτίες του κατακερματισμού του DNA σπέρματος:

Το αυξημένο DFI συνήθως οφείλεται σε αυξημένο οξειδωτικό stress στα σπερματοζωάρια, σε παθολογική συμπύκνωση την χρωματίνης και σε αυξημένο ποσοστό απόπτωσης. Επίσης, μπορεί να σχετίζεται με:

• Λοιμώξεις (κυρίως εμπύρετες)
• Λευκοκυτταροσπερμία
• Υψηλή θερμοκρασία όρχεων
• Διατροφή
• Χρήση ναρκωτικών ουσιών
• Κάπνισμα
• Έκθεση σε περιβαλλοντικούς και επαγγελματικούς παράγοντες
• Μεγάλη ηλικία
• Κιρσοκήλη

Τιμές αναφοράς:

Τα αποτελέσματα του κατακερματισμού του σπερματικού DNA αναφέρονται σε 3 στατιστικές κατηγορίες δυνητικής γονιμότητας:

• DFI < 20%: άριστο δυναμικό γονιμότητας
• DFI 20 έως 30%: καλό δυναμικό γονιμότητας
• DFI > 30%: χαμηλό ως μέτριο δυναμικό γονιμότητας

Ποιοι θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την εξέταση του DFI:

Ζευγάρια με:

• Πολλαπλές αποτυχημένες προσπάθειες στην εξωσωματική με IVF ή ICSI
• Προηγούμενες βιοχημικές κυήσεις
• Καθ’έξιν αποβολές
• Ανεξήγητη υπογονιμότητα
• Προχωρημένη ηλικία
•  Κιρσοκήλη
•  Έκθεση σε περιβαλλοντικές και τοξικές ουσίες

Το οξειδωτικό stress ορίζεται ως η απώλεια ισορροπίας μεταξύ της παραγωγής ελεύθερων ριζών οξυγόνου και της ικανότητας εξουδετέρωσής τους, μέσω των διαθέσιμων αντιοξειδωτικών μηχανισμών του ανδρικού γεννητικού συστήματος.

Φυσιολογικά, στο σπέρμα, υπάρχει ένα χαμηλό επίπεδο οξειδωτικού stress, καθώς οι ελεύθερες ρίζες είναι απαραίτητες για διάφορες κυτταρικές διαδικασίες του σπέρματος. Το πρόβλημα εντοπίζεται όταν υπάρχει αυξημένη παραγωγή ελεύθερων ριζών ή μείωση στα επίπεδα των διαθέσιμων αντιοξειδωτικών, με αποτέλεσμα η ισορροπία αυτή να χάνεται.

Ειδικότερα, το οξειδωτικό stress στο σπέρμα είναι ένας βασικός αιτιολογικός παράγοντας της ανδρικής υπογονιμότητας, ιδίως στην ιδιοπαθή και ανεξήγητη υπογονιμότητα, καθώς συνδέεται με τον κατακερματισμό του DNA των σπερματοζωαρίων. Το αυξημένο οξειδωτικό stress σχετίζεται με χαμηλή ποιότητα σπέρματος και βλάβες στο DNA.

Η μέτρηση του οξειδωτικού stress πραγματοποιείται με τη μέθοδο της Κυτταρομετρίας Ροής, που αποτελεί τη μέθοδο αναφοράς και προσφέρει τη δυνατότητα μελέτης του οξειδωτικού stress σε κυτταρικό επίπεδο και όχι στο σπερματικό πλάσμα όπως γίνεται σε άλλες μεθοδολογίες. Επιπρόσθετα το πρωτόκολλο που χρησιμοποιείται στο εργαστήριο μας δίνει τη δυνατότητα προσδιορισμού των αυξημένων ROS μόνο στα βιώσιμα σπερματοζωάρια αποφεύγοντας ψευδώς θετικά αποτελέσματα.

Η εξέταση του οξειδωτικού stress συστήνεται σε περιπτώσεις:

• Ζευγαριών που αντιμετωπίζουν καθ’ έξιν αποβολές
• Ζευγαριών με αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης
• Ζευγαριών με υπογονιμότητα
• Ολιγοασθενοζωοσπερμίας
• Λοιμώξεων του ανδρικού γεννητικού συστήματος
• Επιβαρυμένου τρόπου ζωής (κάπνισμα, κακή διατροφή, άγχος κλπ)

Οι λοιμώξεις που αφορούν το γεννητικό σύστημα στον άνδρα σχετίζονται άμεσα με την ποιότητα του σπέρματος και την πιθανότητα επιτυχούς γονιμοποίησης. Οι λοιμώξεις αυτές συνήθως αυξάνουν τον αριθμό των πυοσφαιρίων στο σπέρμα, επομένως και την παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου (ROS) που προκαλούν το οξειδωτικό stress και βλάβη στο DNA του σπέρματος. Παράλληλα μπορεί να προκαλέσουν απόφραξη στην εκφορητική οδό  ή δυσλειτουργία των επικουρικών αδένων που συμμετέχουν στην εκσπερμάτωση. 

Στο εργαστήριό μας ο μικροβιολογικός έλεγχος περιλαμβάνει:

• Καλλιέργεια αερόβιων και αναερόβιων μικροοργανισμών
• Ανίχνευση των παθογόνων μυκόπλασμα και ουρεόπλασμα
• Ταυτοποίηση των παθογόγων μικροβίων και αντιβιόγραμμα που περιλαμβάνει  MIC με χρήση αυτοματοποιημένου ταυτοποιητικού συστήματος (Microscan, Beckmann Coulter)
• Έλεγχος για χλαμύδια (Chlamydia trachomatis)
• Μοριακή διάγνωση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων (STIs)